ABD Elçiliğinin Kudüs'e Taşınması Savaş Suçu

Tel Aviv'deki ABD elçiliÄŸini ağırlayan küp ÅŸeklindeki gri binanın pencerelerinden bakınca çalışanların gördüÄŸü ÅŸey kesintisiz bir Akdeniz manzarasıdır. GüneÅŸ ışıkları ve ÅŸezlonglar plajı süsler. 

ÇoÄŸu zaman ÅŸahit olunan tek faaliyet dışarıdaki kaldırımdadır: kapının dışına yılan gibi uzanan ve ellerinde belgelerini tutan bir insan kuyruÄŸu ABD seyahat vizesi alma umuduyla beklemekte ve Ä°srail askerleri de onlara nezaret etmektedir.

Dışarıdaki bu sıkıcılık elçiliÄŸin günlerin sayılı olup olmadığı hakkında sahne gerisinde devam eden kışkırtıcı savaÅŸ hakkında bir ip ucu vermez. Ä°srail ve Donald Trump hükümetindeki müttefikleri elçiliÄŸi 70 km ötedeki Kudüs'e taşımak istemektedir.

Mesafe kısa olsa da pek çok analiste göre siyasi ve diplomatik bir deprem oluÅŸturma riski taşımaktadır.

Taşınma savaÅŸ suçudur

Trump yönetimindeki Beyaz Saray taşınmayı onaylarsa Kudüs üzerinde on yıllardır var olan konsensus alt üst olabilir.

Filistin eski baÅŸbakanı ve deneyimli bir yetkili olan Nebil Åžaas Filistinliler ve Arap dünyasına verilen mesajın açık ve kışkırtıcı olduÄŸunu söylemiÅŸtir.

El-Cezire'ye konuÅŸan Åžaas, elçiliÄŸin taşınmasının Kudüs'ün Ä°srail'in baÅŸkenti olarak tanınması anlamına geleceÄŸini ve bunun bir savaÅŸ suçu olduÄŸunu söyledi.

"Arap dünyası bunu asla kabul etmeyecektir. Bu durum ABD'nin barış sürecinin aracısı olma rolünü de bitirebilir. Bununla mücadelemizi sürdürüp tüm dünyayı karşı yönde harekete geçireceÄŸiz."

Öte yandan Ä°srail günlük gazetesi Yedioth Ahronoth'ta yayınlanan bir habere göre Ä°srail ordusu da Benjamin Netanyahu'yu olası beklenmedik sonuçlar hakkında tavsiyelerde bulunmaktaydı. Ä°srail askeri istihbaratına göre adres deÄŸiÅŸikliÄŸi ABD'nin Ä°srail'e Kudüs ve aralarında el-Aksa camiinin de bulunduÄŸu kutsal yerler üzerindeki egemenliÄŸini artırması için yeÅŸil ışık yakması olarak görülebilir.

Buna tepki olarak Ä°srail içindeki Ä°slami hareketler kitlesel gösteri tertipleyebilir; Filistin topraklarında ve el-Aksa'nın resmi koruyucusu Ürdün de dahil olmak üzere komÅŸu ülkelerde isyan hareketleri baÅŸlayabilir; Mahmut Abbas'ın Filistin üzerindeki otoritesi sarsılabilirdi.

Ä°srail ordusu ayrıca Ä°slam dünyasında daha geniÅŸ anlamda risklerin olduÄŸuna ve tüm dünyadaki Ä°srail ve Yahudi bölgelerine terör saldırıları olabileceÄŸine inanmaktadır.

BM korunmuÅŸ bölgesi

Kudüs üzerine tatışmalar BirleÅŸmiÅŸ Milletler'ın 1947'de duyurduÄŸu bölme planından beri devam etmektedir. Bu plana göre ÅŸehir, Filistin tarihinden farklı olarak, Yahudi ve Arap devletlerinden ayrı uluslararası korunmuÅŸ bir bölge olarak ilan edilmiÅŸti.

Ancak aylar sonra gerçekleÅŸen bir savaÅŸ sonucunda Filistin topraklarında Ä°srail devleti kurulunca ÅŸehir Ä°srail ve Ürdün tarafından kontrol edilen iki parçaya bölünmüÅŸ oldu.

ABD elçiliÄŸinin yeri üzerine gerçekleÅŸen mücadeleler hakkında Ä°branice bir kitap yazan Nimrod Goren, bu zaman zarfında ABD'nin katı muhalefetine raÄŸmen Ä°srail'in çeÅŸitli ülkeleri Batı Kudüs'te elçilik açmaya zorlamak için yoÄŸun bir gayret gösterdiÄŸini söylemiÅŸtir.

Aynı zamanda Ä°srail'deki bir düÅŸünce kuruluÅŸu olan Mitvim'in de baÅŸkanı olan Goren El-Cezire'ye yaptığı açıklamada "Washington baÅŸlarda uluslararası konsensus'a çok sıkı baÄŸlıydı. O kadar ki diplomatlar siyasi toplantı ve törenler için dahi olsa Kudüs'e gitmiyorlardı" ifadelerini kullanmıştır.

Ancak 1950 yılında Ä°srail'in parlamento ve baÅŸkanlık ofisi gibi temel kurumları Batı Kudüs'e taşıması ile ABD'nin katı tutumu da zayıflama eÄŸilimine girdi.

Hukuksuz ilhak

BaÅŸka bir dönüm noktası da 1960'ta idi. Goren, "ABD savunma konuları baÅŸta olmak üzere Ä°srail ile daha yakın iliÅŸkiler getirmeye baÅŸladı" demektedir. Washington Ä°srail'in bağımsızlığını yeni kazanmış fakir Afrika ve bazı Latin Amerika ülkelerine Kudüs'te elçilik açmaları karşılığında yardım teklif etmesini de görmezden gelmiÅŸtir.

Goren, DoÄŸu Kudüs'ün 1967'de Ä°srail tarafından saldırıya uÄŸrayıp iÅŸgal edildiÄŸi dönemde Ä°srail'deki 54 diplomatik misyonun üçte birinden fazlasının bu ÅŸehirde olduÄŸunu söylemektedir.

1980 yılında Ä°srail uluslararası yasalara aykırı bir biçimde DoÄŸu Kudüs'ü olarak ilhak edip "daimi ve birleÅŸik" baÅŸkenti olarak ilan ettiÄŸinde ABD de ülkelere Batı Kudüs'ten taşınmaları için baskıya baÅŸladı. Sadece El Salvador ve Kosta Rika kalmıştı; onlar da 2006 yılında taşınmışlardır.

1994'teki Oslo anlaÅŸmasının ardından Washington'un tavrında yine önemli bir deÄŸiÅŸim yaÅŸandı. Ä°srail lobisi anlaÅŸmanın baÅŸkenti DoÄŸu Kudüs olan bir Filistin devletinin yaratılmasına yol açabileceÄŸini düÅŸüncesi ile onu aşındırmak için yoÄŸun bir çaba sarf etti.

ABD Kongresi 1995 yılında Kudüs Elçilik Eylemi'ni onayladı. Buna göre Kudüs Ä°srailin baÅŸkenti olarak kabul ediliyor ve elçiliÄŸin en geç 1999 yılı Mayıs ayına kadar taşınması gerekiyordu.

Korkutucu sonuçlar

Trump gibi Bill Clinton ve George W Bush da baÅŸkanlık kampanyalarında Kudüs Elçilik Eylemi'ni hayata geçirme sözü verdilerse de göreve geldikleri zaman korkunç sonuçların ortaya çıkma endiÅŸesi onları durduran bir sebep oldu.

Oslo sürecinin baÅŸ aracılarından birisi olan ABD baÅŸkanı Kudüs tartışmalarının sonuçlarını önceden görmekte ve sorumluluk altına girmek istememekteydi. Kudüs'ün nihai durumu en tartışmalı konuydu.

Süregelen hassasiyet Barack Obama döneminde daha da belirginleÅŸmiÅŸti.

Obama 2015 yılında ABD Yüksek Mahkeme'sine baÅŸvurarak Kudüs'ün ABD tarafından Ä°srail'in baÅŸkenti olarak tanınması anlamına gelen bir kongre yasasının  iptalini istedi. Bu yasa ile Amerikalı aileler Kudüste doÄŸan çocuklarının pasaportlarına doÄŸum yeri olarak "Ä°srail" yazdırabilecekti.

Beyaz Saray Obama'nın Shimon Peres'in Kudüs'teki cenaze törenindeki övgülerini de dikkate alarak bir tarih deÄŸiÅŸikliÄŸi içeren bir basın açıklaması yaptı. Basın açıklamasında "Ä°srail" sözcüÄŸünün üstü karalanmıştı.

Kafa karıştıran işaretler

Åžu anda iktidar koltuÄŸunda oturan Trump farklı bir yol izleyecek mi yoksa alçilik konusundaki vaatlerinden geri adım atacak mı?

Fox News'ın geçen PerÅŸembe gecesi kendisiyle yaptığı bir röportajda Trump "Henüz bu konuda konuÅŸmak istemiyorum" derken taşınmayı onaylamak için acelesi olmadığını belirtmiÅŸtir.

Uluslararası bir kriz çözüm düÅŸünce kuruluÅŸu olan Crisis Group'un Kudüs ofisinden Nathan Thrall Trump'ın baÅŸkanlık koltuÄŸuna oturmasından bu yana ekibindeki kiÅŸilerden gelen kafa karıştırıcı iÅŸaretlerin sahne gerisindeki bir çatışmayı gizlemekte olduÄŸunu söylemiÅŸtir.

El Cezire'ye konuÅŸan Thrall, "Kıdemli ABD diplomatları dahil hiç kimse Trump'ın ne yapacağını bilmiyor" ifadelerini kullanmıştır.

DiÄŸer yanda ise Trump ve kendisine yakın Orta DoÄŸu danışmanları beklentileri yükseltmek için farklı bir yola girmiÅŸlerdir. Trump elçiliÄŸin taşınması meselesine seleflerinden daha fazla siyasi yatırım yapmıştır.

Trump'ın yaklaşımındaki farklılık Ä°srail'e atanan elçi tercihinde de belirgindir. Ä°srail eski baÅŸbakanı Ehud Barak'ın danışmanlarından Yossi Alpher, iflas davalarına bakan eski bir avukat olan David Friedman'ın bir diplomattan ziyade ideolojik bir yandaÅŸ ve yerleÅŸimci dostudur.

Ters tepkilerden korkmak

Thrall Trump'ın bir yandan da ABD dışiÅŸleri bakanlığından yoÄŸun bir kurumsal karşı çıkışla  karşılaÅŸacağını söylemiÅŸtir. ABD ile Arap dünyasının iliÅŸkilerine olabilecek etkilerinden çekinerek elçiliÄŸin taşınmasına muhalefet etmektedirler.

Obama geçen ay ulusal güvenlik kaygılarına atıfta bulunarak Kudüs Elçilik Eylemi'ni de ilgilendiren bir baÅŸkanlık feragatnamesi imzaladı. Buna göre Kudüs Elçilik Eylemi yasasının uygulanması - son 22 senedir düzenli bir biçimde olduÄŸu gibi - altı ay daha ertelenecekti.

Goren'a göre Trump vaziyeti kurtarmak ve kararı en az Haziran'a kadar ertelemek için Oabama'nın feragatnamesini kullanabilir.

Trump'ın elçilik konusundaki vaatleri Ä°srail de memnuniyet yaratsa da Netanyahu'nun konuyu bir süreliÄŸine daha askıya alması baÅŸka bir ihtimaldir.

Thrall "GörünüÅŸe göre Netanyahu'nun etrafında da bir belirsizlik var" demektedir. "Bir tarafta masadaki pek çok problem (yolsuzluk soruÅŸturmaları) varken bölgeyi ateÅŸe verebilecek bir eylemi tetiklemeye gerek yoktur. DiÄŸer tarafta da bu eylemin büyük bir getirisi yoktur. ABD elçiliÄŸi taşınsa da Avrupa devletleri aynı ÅŸeyi yapmayacaktır."

ABD yönetiminden gelen açıklamaların Filistinli yetkililer ve diplomatlar tarafından nasıl algılandığı konusunda Åžaas "Biraz geri adım atacaklarına dair belirtiÅŸer var ancak sadece basit bir erteleme de olabilir. Emin olamıyoruz" ifadelerini kullanmıştır.

Engelin etrafından dolaşmak

Ä°srail'de görev yapan ve El-Cezire'ye adının açıklanmaması ÅŸartıyla konuÅŸan bir diplomat Trump'ın esip gürlediÄŸini fakat yaÄŸmadığını ancak ABD elçisi Friedman ile Netanyahu'nun engeli etrafından dolaÅŸarak geçmek için bir yol bulma ihtimalinin tehlikeli bir biçimde var olduÄŸunu söylemiÅŸtir.

Washington'daki önemli Ä°srail lobi gruplarından Amerika Siyonist TeÅŸkilatı'nın baÅŸkanı Morton Klein günlük yayın yapan Haaretz gazetesine geçen hafta yaptığı açıklamada Friedman'ın kendisine Kudüs'teki ABD ofislerinde konu hakkında çalışma yapacağını söylediÄŸini aktarmıştır.

Alpher'a göre muhtemel senaryolardan birisi de Friedman'ın iÅŸgal edilmiÅŸ topraklara hizmet veren Kudüs'teki ABD konsolosluÄŸunun departmanlarından birinin yönetimini üzerine almasıdır. Bundan sonra da Tel Aviv'deki elçilik bağımsız bir biçimde çalışmaya devam edebilir.

Alpher "Amerika'daki Yahudi liderler elçiliÄŸin taşınması konusunda ısrarcı olurlarsa Trump yönetiminin bir uzlaÅŸma olarak bunu tercih edeceÄŸini görebiliyorum" ifadelerini kullanmıştır.

Åžaas'a göre böyle bir hareket kimseyi ÅŸaşırtmayacaktır. "Buna benzer hiçbir sözde uzlaÅŸmayı kabul etmeyeceÄŸiz. Elçi Kudüs'ten çalışmaya baÅŸlar ve akabinde elçilik de taşınırsa buna karşı savaÅŸacağız."