Ermenistan İsrail İlişkilerinin Genişlemesi

Ermenistan İsrail İlişkilerinin Genişlemesi
Sosyal medyada paylaÅŸ: Facebook Twitter Whtasapp

Ermenistan İsrail İlişkilerinin Genişlemesi

Ermenistan – İsrail iliÅŸkilerini geniÅŸletmek: İran'ın Güney Kafkasya Dış Politikasına Etkiler

Vali Kaleji, CACI Analist

İran ile Ermenistan arasındaki yakın iliÅŸkiler Erivan ile Tel Aviv arasındaki iliÅŸkilerin hızlı geniÅŸlemesi sonucunda gölgede kaldı. Tahran İsrail'i, İran'ın Ermenistan'ın da aralarında bulunduÄŸu komÅŸularıyla iliÅŸkilerinde olumsuz rol oynayan ve Güney Kafkasya'da güvenlik ve istikrarı tehdit eden 'üçüncü bir faktör' olarak görüyor. Ermeni yetkililer Erivan'ın kararının Tahran tarafından başından beri bilindiÄŸini ve Erivan – Tel Aviv iliÅŸkilerinin güçlenmesinin aralarında İran'ın da bulunduÄŸu diÄŸer ülkeleri hedef almadığını iddia ediyor.

ARKAPLAN:

İsrail'in Ermenistan ile ikili iliÅŸkilerinin geniÅŸlemesi, Azerbaycan ve Gürcistan ile iliÅŸkilerinin aksine her zaman düÅŸük bir yoÄŸunluk seviyesinde olmuÅŸtur ve geçtiÄŸimiz aylarda İran'ın Güney Kafkasya'daki dış politkasını etkileyen en önemli faktörler arasındadır. İran'ın onbeÅŸ komÅŸusu içinde yegane Hıristiyan ülke olan Ermenistan bu anlamda Hıristiyan dünyaya açılan bir kapı görevi görmektedir. DiÄŸer yandan Ermenistan'ın Azerbaycan ve Türkiye ile sınır kapılarının kapalı olması sebebiyle İran da pratikte Ermenistan için İslam dünyasına açılan kapıdır.

İran, Aralık 1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkeler arasındadır ve bundan kısa bir süre sonra karşılıklı elçilikler açılmıştır. Bağımsızlığın hemen ardından yaÅŸanan zorlu yıllarda İran, Ermenistan'a siyasi ve ekonomik destek veren ülkeler arasında olmuÅŸtur. DaÄŸlık KarabaÄŸ çatışmasında Azerbaycan Cumhuriyeti'ne verdiÄŸi tam ve tek taraflı desteÄŸin yarattığı zorluklara raÄŸmen İran, dış politika alanında dengeli yaklaşımı ve bütün komÅŸularıyla iliÅŸkileri geniÅŸletmesiyle uyumlu bir biçimde, bölgenin tamamında çatışan taraflar arasında arabuluculuk yaparak barış, güvenlik ve istikrarın tesis edilmesi için gayret etti.

Son otuz yıldır İran – Ermanistan iliÅŸkileri hep yakın olmuÅŸtur ve İran'ın çeÅŸitli kavÅŸak noktalarında iniÅŸ ve çıkışlar yaÅŸadığı diÄŸer komÅŸularıyla iliÅŸkilerinin aksine Erivan – Tahran iliÅŸkileri her zaman istikrarlı ve olumlu olagelmiÅŸtir. Ermenistan – İran iliÅŸkilerinin farklı Ermeni siyasi partiler arasından ihtilaf olmayan nadir konular arasında olması dikkat çekicidir. Aslında Ermeni siyasi partiler arasında, aralarında Ermeni hükmetinin Ermenilerin katledilmesinin uluslararası arenada soykırım olarak tanımlanması karşısındaki tavrı, KarabaÄŸ sorunu ve Ermenistan'ın Türkiye, Batı ve Rusya – İran deÄŸil – iliÅŸkileri gibi hassas ve zorlu dış politika konularına yaklaşım dahil her konuda görüÅŸ ayrılığı mevcuttur.

İşte bu zeminde Ermenistan ile İsrail – İran İslam Cumhuriyeti'nin kırk yıldan fazla bir süredir düÅŸmanca bir çatışmanın içinde olduÄŸu bir devlet – ikili iliÅŸkilerinin güçlenmesi İran'da çok sayıda gözlemcinin dikkatini çekmiÅŸ ve endiÅŸelere neden olmuÅŸtur.

Sovyetler BirliÄŸi'nin dağılmasının ardından gerek Ermeni kilisesi ile Yahudiler arasındaki tarihi ayrılıklar gerekse ekonomik ve jeopolitik açıdan İran'a güvenmesi sebebiyle Ermenistan, İsrail'e karşı her zaman ihtiyatlı olmuÅŸtur. Bu yüzden, 1992'de İsrail ile diplomatik iliÅŸkiler kurulmuÅŸ olsa da Erivan, Tel Aviv'de elçilik açmamış ya da bir elçi atamamıştır. Sovyetler BirliÄŸi'nin çöküÅŸünden otuz yıl sonra Tel Aviv'de bir Ermenistan elçiliÄŸi açılması ve bir büyükelçi atanmasının önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmesinin sebebi budur.

Ermenistan'ın İsrail'e atadığı elçi baÅŸlarda Paris, Kahire ve Erivan olmak üzere İsrail dışında yaÅŸamaktaydı. Ancak 2019 sonlarında, elçinin ikametgahı Erivan'dan Tel Aviv'e taşındığında bu durum deÄŸiÅŸti. Bununla birlikte Ermenistan, Kudüs'ün Aralık 2017'de İsrail'in baÅŸkenti olarak tanınması kararına karşı çıkmıştı. Öte yandan İsrail'in de 1915'teki Ermeni katliamını henüz soykırım olarak kabul etmediÄŸi unutulmamalıdır. Tüm bu farklılıklara raÄŸmen taraflar arasındaki ikili iliÅŸkilerin geniÅŸlemesi ve bunun sonrası için taşıdığı potansiyel doÄŸal olarak özellikle İran için önemlidir.

ETKİLER:

Bu geliÅŸmenin sonuçlarından birisi, İsrail'in Orta Asya ve Kafkaslar'daki geleneksel çevre politikasının terfi etmesidir. Geleneksel doktrine göre İsrail, Müslüman Arap devletlerin zorlayıcı kuÅŸatmasını kırmak için Arap olmayan Müslüman devletlerle iliÅŸkileri ilerletmek yolunu seçmiÅŸti. Sovyetler BirliÄŸi'nin çöküÅŸü ve altı Arap olmayan Müslüman devletin bağımsızlık kazanması İsrail'e bölgedeki Müslüman devletlerle iliÅŸki kurmak ve geliÅŸtirmek için faydalı bir fırsat yaratırken İsrail önceliÄŸi Azerbaycan ile iliÅŸkilerine verdi. Bununla birlikte Kafkaslar'daki iki Hıristiyan devlet içinde İsrail özellikle 2003 Gül Devriminin ardından Gürcistan ile yakın iliÅŸkiler kurdu. Ancak Ermenistan'ın ekonomik ve jeopolitik açıdan İran'a dayanması sebebiyle Erivan İsrail'e karşı her zaman çekinceliydi ve böylece otuz yıl boyunca Ermenistan'ın İsrail ile iliÅŸkileri en düÅŸük seviyede ve en sınırlı biçimdeydi. İsrail için, İran'ın komÅŸularıyla iliÅŸkileri geniÅŸletmek bir baÅŸarıdır.

Bu durum diÄŸer taraftan da İran'ın bölgedeki güvenlik ve savunma endiÅŸelerini artırdı. Bu endiÅŸe Bakü – Tel Aviv iliÅŸkileri senaryosunun Erivan ile Tel Aviv arasında tekrarlanması ihtimalinden kaynaklanmaktadır. İran, Azerbaycan ile İsrail arasında geliÅŸen özellikle güvenlik iÅŸbirliÄŸinden kaygı duymaktadır. Yine de geçen yıllarda, özellikle Hasan Ruhani'nin cumhurbaÅŸkanlığı döneminde İran – Azerbaycan iliÅŸkileri dikkate deÄŸer derecede geniÅŸlemiÅŸtir. İran, Ermenistan ile iliÅŸkilerinde benzer bir tecrübe yaÅŸamak istememektedir. İran, etrafında, varlığını kendi ulusal çıkarları ve güvenliÄŸi açısından bir 'kırmızı çizgi' olarak gördüÄŸü İsrail'in her türlü mevcudiyeti ve nüfuzundan nasıl endiÅŸe ettiÄŸini defalarca göstermiÅŸtir.

Ermenistan – İsrail iliÅŸkilerinin geniÅŸlemesi İran'ın eleÅŸtirilerine neden oldu. Bir grup İranlı öÄŸrenci 9 Ocak 2020'de Ermenistan'ın İsrail'de elçilik açma kararını, Tahran'daki Ermenistan büyükelçiliÄŸi önünde protesto etti. Protesto yürüyüÅŸünün sonunda öÄŸrenciler Ermenistan hükümetini İsrail'e elçilik açma kararını gözden geçirmesini isteyen bir bildiri okudu. Ayrıca, İran Meclis Sözcüsünün Uluslararası Meseleler Özel Temsilcisi Hüseyin Emir Abdullahiyan, Ermenistan'ın İsrail'de elçilik açma kararını kınarken bunun Filistin halkının çıkarlarına aykırı olduÄŸunu belirtti. İranlı yetkili ayrıca Ermeni yetkili ve uzmanların İran'ın endiÅŸelerini giderme çabasına raÄŸmen, Tel Aviv'de Ermanistan'a ait bir elçilik açılmasının bölge güvenliÄŸini olumsuz etkileyeceÄŸine dikkat çekti. Ermenistan'ın İran büyükelçisi ArtaÅŸes Tumanyan, ülkesinin Ermenistan – İsrail iliÅŸkilerini geliÅŸtirme arzusuna raÄŸmen İslam Cumhuriyeti ile 'dostane' iliÅŸkilere sadık kaldığı konusunda kıdemli bir İran DışiÅŸleri Bakanlığı yetkilisine teminat verdi. DiÄŸer yandan İran çalışmaları yapan Ermeni bir uzman olan Armen İsrayelyan, Armenpress'e konuyla ilgili bir röportaj verdi ve Erivan'ın bütün ortaklarıyla ÅŸeffaflık içerisinde çalıştığını ve Ermenistan'ın bölgesel politika önceliklerinin yönetimin en üst seviyesinde açıkça sunulduÄŸunu vurgularken İran'ın, Ermenistan'ın İsrail'de elçilik açma kararından haberdar olduÄŸunu söyledi.

Bu geliÅŸmenin üçüncü bir sonucu da İran'ın Kafkaslar'da ABD ve İsrail ile çatışmasının ÅŸiddetlenmesidir. İran kısaca İsrail'in bütün eylemlerini ABD'nin hedefleri ve çizdiÄŸi planlarla iliÅŸkili olarak görmektedir. Bu bakış açısına göre İsrail ve Amerikan politikaları arasında temel bir farklılık yoktur. Özellikle 2018'de Nikol PaÅŸinyan'ı iktidara getiren Kadife Devrimin ardından Ermenistan'ın Batıyla iliÅŸkileri dikkate deÄŸer derecede geniÅŸledi ve bunun sonucunda İranlı bir grup yetkili ve uzman Erivan – Tel Aviv iliÅŸkilerinin Trump yöneminin koordinasyonu ve iknası sonucu gerçekleÅŸtiÄŸini iddia etti. Bu, Mehr Haber Ajansının 'resmi karar ve iÅŸgal altındaki Filistin'e büyükelçi gönderilmesi adımının dönemin Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanının Erivan ziyaretinin ardından geldiÄŸi' iddiasına yer veren analizinden görülmektedir. Bunun Tahran'da ayrıca, Tahran – Washington iliÅŸkilerinin 1979 İslam devrimnden bu yana en kötü koÅŸulların yaÅŸandığı bir zamanda atılmış bir adım olarak görüldüÄŸü ve Ermanistan – İsrail iliÅŸkilerinin hızla geniÅŸlemesinin Trump yönetiminin 'maksimum baskı' politkasının bir parçası olarak yorumlandığı gözlenmektedir.

SONUÇLAR: 

İran bu aÅŸamada Ermenistan – İsrail iliÅŸkilerinin güçlenmesini hassasiyet ve endiÅŸeyle izliyor. Ayrıca Tahran – Erivan yakın ikili iliÅŸkilerini sürdürme vurgusu yaparken Ermenistan hükümetine Ermenistan'ın İsrail ile iliÅŸkilerini geniÅŸletmesinin sadece İran'ın ulusal güvenliÄŸini tehdit etmekle kalmayıp Ermenistan'ın güvenliÄŸini de riske attığı uyarısı yapıyor.

 

Sosyal medyada paylaÅŸ: Facebook Twitter Whtasapp


Hakkımızda

Uluslararası Siyasal Gündem - Kudus Analiz | KA kudusanaliz.com


Kudüs Analiz sitesi bir Kudüs Medya AŞ portalıdır




Son Güncellenenler


Network Yazılım