Kudus Analiz | KA - kudusanaliz.com 
Türkiye ve Ä°ran, Irak ve Libya'da birlikte çalışıyor, sırada Ä°srail mi var?
Ä°ran ve Türkiye bazı konularda beraber çalışmayı sürdürdükçe Orta DoÄŸu'daki politikalarını da giderek daha koordineli hale getiriyor. Her ikisinin de ABD'nin Suriye'deki rolüne karşı çıkması iliÅŸkileri güçlendirirken ABD yaptırımlarını aÅŸmak için ticaret yapmaları ve Kürt gruplarla mücadeleleri diÄŸer ortak çıkarları teÅŸkil ediyor. Genel anlamda bu kısmen kuÅŸkucu bir deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ olsa da Hamas'a verdikleri destek ve Ä°srail düÅŸmanlığı gibi konularda aralarında birlik mevcut. Bu durum Tahran ile Ankara'yı Yemen'den Suriye'ye Orta DoÄŸu'daki meselelerde yakınlaÅŸtırabilir.
Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif 15 Haziran'da Türkiye'ye gitti. Bu onun, Covid 19 salgını süresince gerçekleÅŸtirdiÄŸi en üst düzey görüÅŸmelerden birisiydi. Gündemi açıktı: Türkiye'nin yaptırımların ve silah ambargosunun etkilerini azaltmada yardım etmesini istiyordu. Ä°ran, ticareti artırmak için bazı konularda Türkiye'ye yardım edecekti. Bunların arasında Ä°ran'ın Türkiye'nin Libya'daki rolünü açıktan desteklemesi de bulunuyordu. Türkiye, Suriye'deki silahlı grupları savaÅŸmaları için Libya'ya götürerek kıyılarındaki enerji kaynakları sondajını emniyet altına almak istedi. Türkiye Trablus yönetimini muhalefete karşı desteklemek amacıyla Libya'ya iha ve silah gönderdi.
Suudi Arabistan ve baÅŸka ülkeler tarafından desteklenen Mısır ise Türkiye'nin rolünü dengelemek için müdahale tehdidinde bulundu. Fransa ve Türkiye de Libya konusunda çatışma yaÅŸadı.
Türkiye ve Ä°ran ayrıca Kürt silahlı gruplar ve isyancılara karşı da koordineli saldırılar gerçekleÅŸtirmekte. Türkiye 17 Haziran'da kuzey Irak'ta Pençe Kartal ve Pençe Kaplan operasyonları baÅŸlattı. Ä°ran ile koordineli gerçekleÅŸtirilen operasyonların hedefi kuzey Irak'taki Kürdistan bölgesinde Türkiye'nin üslerini çoÄŸaltmak ve terör örgütü PKK'yı Ä°ran sınırından uzaklaÅŸtırmak olarak belirlendi. Arap BirliÄŸi, Irak ve baÅŸka ülkeler Irak'ın kuzeyinin Türkiye ve Ä°ran tarafından iÅŸgal edilmesine karşı çıktılar.
Öte yandan Ä°ran da Ä°ran-Irak sınırında Kürtlerin yaÅŸadığı yerlerde 'terörist' olarak adlandırdığı unsurlara karşı saldırılar baÅŸlattı. ABD'nin terörist ilan ettiÄŸi Ä°slam Devrimi Muhafızları Birlikleri'nin ÅŸu anda Türkiye ile koordineli hareket ettiÄŸi bildirilirken Ä°ran'ın Tasnim Haber Ajansı da Devrimi Muhafızları'nın Irak'ın Kürdistan bölgesinden kaynaklanan terör tehdidine karşı savaÅŸmaya hazırlandığını duyurdu.
Devrim Muhafızları geçmiÅŸte de Türkiye ile koordinasyonun yollarını aramıştı. 2014 yılında Türkiye'de Devrim Muhafızları ile Müslüman KardeÅŸler arasında, Mısır ile Suudi Arabistan'a karşı eylemleri koordine etmeyi amaçlayan gizli bir görüÅŸme gerçekleÅŸtirildi. Türkiye'de iktidar partisinin kökleri Müslüman KardeÅŸler'e dayanıyor. Son derece olaÄŸan bir ÅŸekilde, Mısır ve Katar dışındaki Körfez ülkeleri Türkiye ile Ä°ran'ın Irak'taki rolü hakkında kaygılarını dile getirdi. Mısır, Ä°ran ile Türkiye'nin Irak'ı hedef alan saldırılarını 19 Haziran'da güçlü bir biçimde kınadı.
Kuzey Irak ve Libya'da görülen Ä°ran-Türkiye koordinasyonu ÅŸimdi Ä°srail'i hedef alabilir. Türkiye diyanet iÅŸleri baÅŸkanlığı bir süredir Filistinlilere Kudüs'ü ilhaktan korumak için 'Ä°slam ümmetini' harekete geçireceÄŸini söylüyor. Ä°ran rejimi de 'ümmetin önceliÄŸi' olarak Filistinlilerin yanında durma sözü verdi. Ä°ran dini lideri 21 Mayıs'ta 'silahlı direniÅŸ' çaÄŸrısında bulundu. Ä°ran'ın yargı erki baÅŸkanı ve din adamı Ä°brahim Reisi de Kudüs ve Filistinlilerin öncelikli olduÄŸunu duyurdu.
Türkiye ile Ä°ran arasındaki koordinasyonun delilleri, ABD'nin Devrim Muhafızları komutanı Kasım Süleymani'nin ölümüyle sonuçlanan saldırısına ve yine ABD'nin Ä°ran'ı hedef alan ve geçen Haziran ayının ortalarında yeniden uygulanmaya baÅŸlanan yaptırımlara Türkiye'nin karşı çıkmasında da görülebilir. DiÄŸer yandan, Türkiye'nin bir müttefiki olan ve Ä°ran ile yakın iliÅŸkileri bulunan Katar da bulmacanın bir parçası.
Türkiye'nin Yemen'de de bir role sahip olduÄŸu iddiaları bölgede sıkça dile getiriliyor. Bu oldukça düÅŸük bir ihtimal ancak Ankara'nın Suudi Arabistan'a karşı savaÅŸan Husi isyancıların yanında duran Ä°ran'a yapmacık da olsa destek verdiÄŸi görülebilir. Türkiye ile Ä°ran, Sahra altı Afrika'da da koordine halinde olabilir. Bölgede Ä°ran vekil gruplara verdiÄŸi desteÄŸi artırmaya çalışırken Türkiye de askeri varlığını güçlendirecek giriÅŸimlerde bulunuyor.
Hamas ile yakın çalışma da Türkiye-Ä°ran iliÅŸkilerinin bir parçası. Türkiye de Ä°ran gibi uzun bir süredir Hamas'a ev sahipliÄŸi yapıp onu destekliyor. Hamas lideri Ä°smail Heniye'nin Türkiye destekli Katar'a sık sık giderek Rus ya da baÅŸka ülke yetkilileriyle görüÅŸmeleri dikkat çekiyor. Hamas'ın baÅŸka bir yöneticisi olan Halid MeÅŸal de Katar'daki görüÅŸmelere katılıyor. Heniye geçen yıl Aralık ayında Türkiye cumhurbaÅŸkanı ile bir görüÅŸme yapmıştı. Haniye Ocak ayında da Süleymani'nin cenaze töreni için Ä°ran'a gitmiÅŸti.
Gazze'de izole edilmiÅŸ durumda olan Hamas bugünkü Filistin siyasetinde bir kenara itilmiÅŸ görülebilir. Ancak son altı ayda Ankara, Tahran, Moskova ve Doha'da katıldığı üst düzey görüÅŸmeler ile prestij kazandı. Bu da Ä°ran ile Türkiye arasında, Irak'taki koordineli askeri faaliyetler ve Ä°ran'ın Türkiye'ye Libya'daki askeri maceracılığında destek vermesi dahil, ittifakın güçlenmesine yardım edebilir. Bu ittifak aynı zamanda Ä°ran'ın silah ambargosunun sona ermesini istemesi ve Rusya'ya ulaÅŸmasıyla da ilgili olabilir.
Ancak bölgedeki çoÄŸu ÅŸey bu ittifak da kusursuz deÄŸil. Rusya, Ä°ran ile Türkiye'yi Suriye'deki savaÅŸla ilgili müzakereler için Astana ve Soçi'de ağırlasa da aralarında zaman zaman anlaÅŸmazlıklar olmakta. ABD'nin Suriye'deki rolüne karşı çıkmak konusunda üçü de aynı düÅŸünüyor. Ancak Rusya, Libya'da muhalefeti destekliyor. Türkiye ve Rusya Suriye'de de gösünüÅŸte farklı taraftalar ancak Türkiye Rusya'dan S-400 hava savunma sistemi alıyor ve yine iki ülke Suriye'de ortak devriye faaliyeti yürütüyor.
Türkiye Suriye'nin kuzeyini iÅŸgal ettiÄŸi ve Trump yönetiminin Suriye'den çekilmesini istediÄŸi zaman bir anlaÅŸma için arabuluculuk yapan Rusya oldu. ABD Türkiye'nin Suriye ve Libya'da Rusya ile rekabet halinde olduÄŸu varsayımıyla, Türkiye'nin gerek Ä°dlib gerekse Libya'daki rolüne destek vermenin yollarını ararken Ankara yönetiminin genellikle Rusya ile çalışmayı tercih ettiÄŸini ve bu iki konuyu ayrı tuttuÄŸunu gördü.
ABD Suriye'yi Rusya için bir bataklığa dönüÅŸtürmek istediÄŸini söyleyip Suriye rejimini de yaptırımlar yoluyla siyasetini deÄŸiÅŸtirmeye zorluyor. Ä°ran Suriye rejimini destekliyor. Yani Türkiye Suriye'de ikili bir rol oynasa da Ä°ran ile baÅŸka yerlerde ortaklıklar bulabilir. Çünkü Türkiye ve Ä°ran, Ä°srail ve Suudi Arabistan'a karşı ortak bir düÅŸmanlık besliyor, ikisi de Katar ve Hamas'a sempati duyuyor ve ikisi de ABD'nin bölgedeki rolünün azalmasını istiyor. Türkiye PKK'yı bitirmek istiyor ve Ä°ran da yaptırımlara karşı destek karşılığında Ä°ran'daki Kürt muhaliflere baskı yapma ve Irak'ta Türkiye ile koordineli hareket etmeyi kabul etti.
Ä°lhak yaklaÅŸtıkça Kudüs yeni bir baskı noktası olabilir. Türkiye ve Ä°ran içeride ve bölgede kendilerine verilen desteÄŸi canlandırmak için yeni bir konuya ihtiyaç duyuyor.
